هيئت وزيران در جلسه مورخ 14/1/1384 بنا به پيشنهاد مشترك شماره 011/20783 مورخ 14/11/1383 وزارتخانههاي كشور، جهاد كشاورزي و سازمان مديريت و برنامهريزي كشور و به استناد اصل يكصد و سي و هشتم قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران، آييننامه ساماندهي عشاير را به شرح زير تصويب نمود:
ماده 1ـ
در اين آييننامه اصطلاحات زير در معاني مشروح مربوط به كار ميروند:
الف ـ عشاير كوچنده: به مردمي گفته ميشود كه حداقل سه ويژگي زير را داشته باشند:
1ـ ساخت اجتماعي قبيلهاي.
2ـ اتكاي معاش به دامداري.
3ـ شيوه زندگي شباني مبتني بر كوچ.
ب ـ ييلاق يا سردسير: محدوده زيست و قلمرو جغرافيايي كه عشاير، تمام يا قسمتي از فصول بهار و تابستان را در آن ميگذرانند.
پ ـ قشلاق يا گرمسير: محدوده زيست و قلمرو جغرافيايي كه عشاير، تمام يا قسمتي از فصول پاييز و زمستان را در آن ميگذرانند.
ت ـ ميانبند: به گذرگاهها و اطراقگاههاي موقت در مسيرهاي كوچ بين ييلاق و قشلاق اطلاق ميگردد.
ث ـ كوچ عشايري: عبارت است از حركت خانوارهاي عشايري از نقطهاي به نقطه ديگر با هدف استفاده از مراتع براي چراي دام كه معمولاً با همه اعضاي خانوار، باروبنه، سرپناه قابل حمل و همراه با ايل، طايفه يا ردههايي از آن انجام ميگردد. كوتاه يا بلند بودن مسير كوچ تغييري در مفهوم كوچ نميدهد.
ج ـ مسير كوچ: به خط سير كوچ حداقل كوچكترين رده ايلي از ييلاق به قشلاق و بالعكس اطلاق ميگردد.
چ ـ زيست بوم عشايري: محدودهاي از سرزمين و قلمرو ردههاي ايلي كه عليالاصول شامل ييلاق، قشلاق و مسير بين اين دو باشد.
ح ـ كانون اسكان عشايري: به محدودهاي از زيست بوم اطلاق ميگردد كه براساس نتايج مطالعات سازمان امور عشاير داراي منابع، امكانات و استعدادهاي لازم براي ايجاد اشتغال و اسكان عشاير باشد.
اين كانونها به عنوان يكي از واحدهاي برنامهريزي براي ساماندهي عشاير به دو نوع شامل كانون توسعه هدايتي (برنامهريزي شده) و كانونهاي توسعه اسكان خودجوش تقسيم ميشوند.
خ ـ سامان عرفي عشاير: سامان عرفي به محدودهاي از اراضي مرتعي اطلاق ميشود كه از گذشته مورد بهرهبرداري تعداد مشخصي از خانوارهاي عشاير قرار گرفته و عرفاً داراي حق بهرهبرداري از آن ميباشند.
د ـ سامانه عشايري: به محدودهاي كه در برگيرنده چند سامان عرفي باشد گفته ميشود. گنجايش مطلوب هر سامانه حدود 50 خانوار و حداقل آن در شرايط استثنايي 20 خانوار ميباشد كه اين ظرفيت، امكان برنامهريزي سامانه را همانند برنامهريزي در واحد جغرافيايي مثل حوزه آبريز و واحدهاي تقسيمات سياسي مثل روستا مهيا مينمايد.
ذ ـ حداقل خدمات مورد نياز عشاير: مجموعهاي از امكانات، ابزار و وسايل، فعاليتهاي عمراني، آموزشي، پرورشي، بهداشتي، ترويجي و فرهنگي كه توسط دستگاههاي اجرايي مختلف تعريف و به جامعه عشايري ارايه ميشود.
ر ـ خدمات ثابت: آن دسته از فعاليتها و خدمات كه در مراكز ثابت امكان انجام و ارايه دارند و اندازه، حجم، شكل، كيفيت و ساير مشخصات آنان به گونهاي نيست كه بتوان اين خدمات را بهصورت سيار ارايه نمود.
ز ـ خدمات سيار: به فعاليتهايي اطلاق ميگردد كه با مراجعه به خانوار و يا محل استقرار عشاير ارايه ميگردد.
ژ ـ آستانه برخورداري: حداقل شرايط لازم براي ارايه نوعي از خدمات.
س ـ آستانه دسترسي: فاصله بين محل استقرار تا نزديكترين محل ارايه نوعي از خدمت.
ش ـ ساماندهي عشاير: عبارت است از سازوكارهايي كه از طريق تأمين معيشت و امنيت اقتصادي و همچنين ارتقاي شاخصهاي توسعه انساني اين جامعه ـ در حد ميانگين جامعه روستايي كشور ـ كه در دو بخش حمايت از اسكان و ساماندهي كوچ صورت ميگيرد.
ص ـ حمايت از اسكان عشاير داوطلب: عبارت است از ارايه خدمات و اقدامات براي اسكان عشاير كه موجب حفظ، بهبود و توسعه فعاليتهاي اقتصادي و اجتماعي و خصوصاً ايجاد اشتغال (كار مولد) و احداث حداقل تأسيسات زيربنايي لازم و مسكن مناسب براي عشاير شده به گونهاي كه منجر به كاهش درآمد عشاير اسكان يافته نسبت به قبل از اسكان نگردد.
ض ـ ساماندهي كوچ: عبارت است از ارايه خدمات حين كوچ و ايجاد زيرساختها و تأسيسات لازم و مناسب در مسير كوچ و در اطراقگاهها به منظور تأمين نيازهاي عشاير و تسهيل در امر كوچ.
ط ـ مراتع قطب مخالف اسكان: مراتعي كه در نقطه مقابل محل اسكان عشاير قرار داشته و حقوق بهرهبرداري آن متعلق به عشاير داوطلب اسكان است. بهعنوان مثال اگر عـشايري علاقمنـد به اسـكان در محـدوده مـراتع قشـلاقي خود باشند، مراتع ييلاقي ايشان به عنوان مراتع قطب مخالف اسكان تلقي ميگردد.
ماده 2ـ
ساماندهي عشاير براساس راهبردهاي زير صورت خواهد گرفت:
الف ـ اسكان عشاير داوطلب، برنامهريزي و حمايت از آن.
ب ـ ساماندهي عشاير كوچنده.
ماده 3ـ
مطالعات امكانسنجي و برنامهريزي براي اسكان عشاير داوطلب در كانونهاي توسعه به صورت متمركز (ملي) توسط وزارت جهاد كشاورزي (سازمان امور عشاير ايران) انجام خواهد شد.
تعيين نقاط مناسب براي اسكان عشاير داوطلب، پس از كسب نظر شوراي برنامهريزي و توسعه استان (كارگروه آمايش و محيط زيست) در كميسيوني متشكل از نمايندگان تامالاختيار وزارتخانههاي كشور، مسكن و شهرسازي، نيرو و جهاد كشاورزي، سازمان حفاظت محيط زيست، سازمان مديريت و برنامهريزي كشور، سازمان امور عشاير ايران و دفتر امور مناطق محروم كشور با مسئوليت وزارت جهاد كشاورزي تصويب و جهت اجرا ابلاغ ميگردد. دبيرخانه كميسيون در سازمان امور عشاير ايران خواهد بود.
تبصره ـ مطالعات تفصيلي ـ اجرايي و برنامهريزي، توسط امور عشاير استانها و در صورت لزوم سازمان امور عشاير ايران انجام ميگيرد.
دستورالعملهاي مورد نياز جهت اجراي مفاد اين تبصره توسط سازمان مديريت و برنامهريزي كشور و با مشاركت دستگاههاي اجرايي ذيربط تهيه و ابلاغ خواهد شد.
ماده 4ـ
حمايت از عشاير داوطلب اسكان با استفاده از نتايج مطالعات انجام شده و برنامه راهبردي توسعه جامع مناطق عشايري در دو زمينه اسكان در كانونهاي خودجوش داراي قابليت توسعه و كانونهاي هدايتي انجام ميشود.
ماده 5 ـ
كليه دستگاههاي اجرايي ذيربط موظفند در تنظيم بودجه سنواتي و تدوين اهداف كمي برنامههاي كوتاهمدت و ميانمدت با اختصاص اعتبارات متناسب با جمعيت عشاير، نسبت به انجام وظايف مربوط به حوزه مسئوليت خود در قبال مناطق عشايري اقدام نمايند. مسئوليت نظارت بر حُسن اجراي اين امر به عهده سازمان مديريت و برنامهريزي كشور ميباشد.
ماده 6 ـ
سازمان امور عشاير ايران موظف است به طور سالانه فهرست مراكز جمعيتي عشاير اسكان يافته را تهيه و به وزارت كشور اعلام نمايد. وزارت كشور موظف است حداكثر ظرف شش ماه پس از وصول فهرست، نسبت به شناسايي و انطباق آن با قانون تقسيمات كشوري اقدام نمايد.
ماده 7ـ
تشكلهاي مردمي و غيردولتي مرتبط با فعاليتهاي توليدي، اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي عشاير، توانمندسازي جوامع محلي و بومي و حفاظت از محيط زيست با ارايه كمكهاي فني و اعتباري در مناطق عشايري، توسط دستگاههاي اجرايي و سازمانهاي ذيربط مورد حمايت قرار خواهند گرفت.
ماده 8 ـ
وزارتخانههاي جهاد كشاورزي و نيرو مكلفند به منظور تسريع در ساماندهي به اسكان عشاير داوطلب، ميزان متناسبي از اراضي موات و مراتع ملي متعلق به دولت در پاياب سدهاي ساخته شده و يا در دست احداث را با تأمين آب مورد نياز در جهت اجراي اين آييننامه به عشاير اختصاص دهند.
ماده 9ـ
نرخ كارمزد تسهيلات بانكي به ميزان حداقل و بخشودگي يا معافيتهاي مالياتي معادل حداكثر معمول در مناطق توسعه نيافته و كمتر توسعه يافته در كانونهاي اسكان عشاير لحاظ خواهد شد.
ماده 10ـ
براي بازشناسي و پالايش آمار عشاير كوچنده از اشكال و انواع ديگر زندگي عشايري، در آغاز برنامه چهارم توسعه، مركز آمار ايران، آمارگيري يا سرشماري بازشناسي عشاير را انجام دهد. اعتبار مورد نياز براي انجام سرشماري را سازمان مديريت و برنامهريزي كشور تأمين و تخصيص خواهد داد.
ماده 11ـ
ساماندهي عشاير كوچنده شامل ساماندهي كوچ، ايجاد اشتغال پايدار، ارتقاي شاخصهاي برخورداري و خدمات عمراني و زيربنايي ميباشد.
تبصره1ـ ساماندهي كوچ شامل تدوين و تنظيم تقويم كوچ، نظارت بر نحوه چراي دام، تأمين آب شرب، خدمات آموزشي، فرهنگي و بهداشتي ـ درماني، خدمات دامپزشكي، كمك به تأمين علوفه، حفظ امنيت در استقرارگاههاي ييلاقي و قشلاقي، ايل راهها و مسيرهاي كوچ، مرمت و نگهداري ايل راهها، ايجاد تأسيسات لازم براي ارايه خدمات حين كوچ و تجهيز مسيرهاي كوچ ميباشد.
تبصره 2ـ ايجاد اشتغال پايدار براي عشاير كوچنده شامل:
1ـ شناسايي اراضي موات و مراتع مستعد تغيير كاربري در عرصه سامانهاي عرفي و قلمرو عشاير به منظور واگذاري قطعي به عشاير جهت اجراي طرحهاي مرتعداري، توليدي و تأمين تسهيلات بانكي مورد نياز.
2ـ آموزش، ترويج و تأمين تسهيلات بانكي مورد نياز مربوط به نحوه احيا، اصلاح و بهرهبرداري از مراتع، زراعت، باغباني و روشهاي نوين دامپروري و پرواربندي، توسعه بيمه دام عشاير و خدمات بهداشت دام و دامپزشكي و تعاونيهاي عشايري و ساير تشكلهاي غيردولتي عشايري براي اجراي مفاد اين تبصره در اولويت خواهند بود.
3ـ اجراي طرحهاي تجهيز منابع آب و خاك و حمايت از اجراي طرحهاي توسعه زراعت، باغداري و ساير فعاليتها (پرورش ماهي، كشت و فرآوري گياهان دارويي و صنايع دستي) جهت تنوعبخشي به اقتصاد عشاير.
4ـ اجراي طرحهاي جامع گردشگري طبيعي به عنوان اشتغال پايدار.
تبصره3ـ به منظور ارتقاي شاخصهاي توسعه انساني در جامعه عشاير كوچنده، اقدامات زير صورت ميگيرد:
1ـ ارتـقاي شاخـص برخـورداري از آموزش رسمي با ايجاد و توسعه آموزشگاهها به صورت ثابت و سيار و نيمه سيار در دورههاي تحصيلي مورد نياز و ايجاد و توسعه آموزشگاههاي شبانهروزي در مراكز جمعيتي عشاير و نيز ايجاد ساختار تشكيلاتي و فناوري متناسب براي آموزشهاي نيمه حضوري و از راه دور.
2ـ ارتقاي دانش فني و مهارتها در جـامعـه عشـايري از طريـق ارايه آموزشهاي فني ـ حرفهاي، صنايع مرتبط با بخش كشاورزي و ايجاد تأسيسات و تجهيز مراكز آموزش و ترويج در مناطق عشايري.
3ـ ارتقـاي شاخصهـاي بهداشتـي از طريـق آموزش و ترويـج، تـوسعـه خدمات بهداشتي ـ درماني، بيمه و خدمات اجتماعي در مناطق ييلاقي، قشلاقي و مسير كوچ.
4ـ تأمين كالاهاي اساسي، نهادههاي توليدي مورد نياز عشاير در محل استقرارشان در ييلاق و قشلاق.
5 ـ تأمين سوخت مورد نياز عشاير در محدوده دسترسي مناسب نسبت به محل استقرار آنان.
6 ـ احداث، تكميل، نگهداري و مرمت ايل راههاي عشايري.
7ـ ايجاد مراكز آموزشي، بهداشتي ـ درماني، فرهنگي، پست و مخابرات، پاسگاه نيروي انتظامي و پايگاه بسيج عشايري در محدوده استقرار ييلاقي و قشلاقي عشاير.
ماده 12ـ
هماهنگي بين دستگاههاي ذيربط در استانهاي عشايري براي اجراي برنامه ساماندهي، رعايت اولويتبندي و زمانبندي اقدامات و نيز بهبود و استمرار خدمات رساني به عشاير به عهده استانداران استانهاي ذيربط ميباشد.
ماده 13ـ
شوراي برنامهريزي و توسعه استان مكلف است بخشي از اعتبارات دستگاههاي اجرايي ذيربط را حداقل به تناسب جمعيت و نيازهاي جامعه عشايري استان به ارايه خدمات و اجراي طرحهاي عمراني مورد نياز عشاير اختصاص دهد.
ماده 14ـ
اصلاح، بهبود و تقويت ساختار تشكيلاتي سازمان امور عشاير ايران، متناسب با اساسنامه، ويژگيهاي خاص جامعه عشايري و قطبهاي كوچ و استقرار عشاير، به منظور اجراي تكاليف، وظايف و مسئوليتهاي قانوني اين سازمان در ساماندهي عشاير براي افزايش اثربخشي فعاليتها و ارتقاي شاخصهاي توسعه در جامعه عشايري.
تبصره ـ وزارت جهاد كشاورزي نسبت به بررسي و اصلاح ساختار سازمان امور عشاير اقدام نموده و پيشنهادهاي لازم را به سازمان مديريت و برنامهريزي كشور ارايه مينمايد.
ماده 15ـ
با توجه به محروميت مضاعف مناطق عشايري، تخصيص يارانههاي مناسب، استفاده از اعتبارات مربوط به مناطق كمتر توسعه يافته و رديفهاي خاص ـ علاوه بر اعتبارات ملي و استاني دستگاههاـ براي اجراي برنامه ساماندهي عشاير اولويت دارد.
ماده 16ـ
هماهنگي به منظور نيازسنجي و انجام وظايف مندرج در جدول پيوست اين آييننامه (برنامهاي و سنواتي) توسط دستگاههاي ذيربط در مناطق عشايري به عهده وزارت جهاد كشاورزي (سازمان امور عشاير ايران) ميباشد.
ماده 17ـ
دستگاههاي اجرايي ذيربط موظف هستند گزارش عملكرد خود را بهطور سالانه تهيـه و به شورايعالي عشاير منعكس نمايند. « دبيرخانه شوراي عالي عشاير» ـ مستقر در سازمان امور عشاير ـ وظيفه پيگيري تهيه گزارشها را به عهده دارد.
ماده 18ـ
اين آييننامه از تاريخ ابلاغ لازمالاجرا خواهد بود.
[امضاء]
معاون اول رئيسجمهور ـ محمدرضا عارف